उपसर्ग की परिभाषा, भेद और उदाहरण | (UPSARG)

उपसर्ग की परिभाषा, भेद और उदाहरण | (UPSARG)

 उपसर्ग 

उपसर्ग की परिभाषा

  • किसी शब्द के आरंभ में लगकर उस शब्द का विशेष अर्थ प्रकट करने वाले शब्दांश या अव्यय को उपसर्ग कहा जाता है। 

उपसर्ग के  भेद

  • हिन्दी में तीन प्रकार के उपसर्ग हैं

1. संस्कृत के उपसर्ग (तत्सम) 

2. हिन्दी के उपसर्ग (तद्भव) 

3. उर्दू के उपसर्ग (अरबी-फारसी) 

संस्कृत के उपसर्ग 

  • अति – अतिक्रमण, अतिरिक्त आदि । 
  • अधि – अधिकार, अधिग्रहण आदि।
  • अनु – अनुशासन, अनुसार आदि । 
  • अप – अपहरण, अपकर्म आदि। 
  • अभि – अभिव्यक्त, अभिनेता आदि। 
  • अव – अवलंब, अवचेतन आदि। 
  • – आमूल, आजीवन आदि। 
  • उत् – उत्सुक, उत्कीर्ण आदि। 
  • उद्– उद्घाटन, उद्भव आदि। 
  • उप – उपकार, उपहार आदि। 
  • दु – दुर्दिन, दुर्गंध आदि। 
  • दुस्– दुस्साहस, दुस्तर आदि। 
  • नि– निगुर्ण, निर्मम आदि।
  • नि– निहित, निबंध आदि। 
  • परा – परामर्श, पराजय आदि। 
  • परि – परिचय, परिवास आदि। 
  • प्र – प्रयोग, प्रचुर आदि। 
  • प्रति – प्रतिशोध, प्रतिक्षण आदि। 
  • वि – विहीन, विवाद आदि। 
  • सं – संहार संबोधन आदि।
  • सु – सुगंध, सुपथ आदि। 

हिन्दी के उपसर्ग 

  • – अलग, अचूक आदि।
  • अधअधपका, अधखाया आदि। 
  • अनअनचाहा, अनबन आदि। 
  • उनउनतीस, उनचास आदि। 
  • औटाना, अवतरण आदि। 
  • कुकुपूत, कुचाल आदि। 
  • चौचौराहा, चौमासा आदि। 
  • दुदुबला, दुरंगा आदि। 
  • निनिकम्मा, निडर आदि। 
  • परपरनाना, परजात आदि।
  • बिन– बिनबादल, बिनजाने आदि। 
  • भर – भरपेट, भराई आदि।
  • – सुकाम, सुपूत आदि।

उर्दू के उपसर्ग 

  • अल – अलबत्ता, अलबेला आदि। 

  • कम – कमजोर, कमबख्त आदि। 
  • खुश – खुशखबरी, खुशबू आदि। 
  • गैर – गैरमर्द, गैरमुल्क आदि । 
  • दर – दरमियान, दरकार आदि । 
  • ना – नापसंद, नाखुश आदि। 
  • – बदौलत, बनाम आदि। 
  • बद – बदहाल, बदचलन आदि । 
  • बा – बाअदब, बावजूद आदि। 
  • ला – लापरवाह, लापता आदि ।
  • सर – सरकार, सरदार आदि। 
  • हम – हमसफर, हमराज आदि । 
  • हर  – हररोज, हरदिल आदि। 
  • फिल – फिलहाल, 
  • बर – बरदाशत, बरखास्त आदि। 
  • बिल – बिलकुल 
  • बिला– बिलाशक, बिलालिहाज आदि।
  • बे – बेचारा, बेईमान आदि।